Ο άνθρωπος πάντα σήκωνε τα μάτια του προς τον ουρανό, ίσως για να αναζητήσει μια καθησυχαστική βεβαιότητα που του έλειπε απο τις σχέσεις του παρατηρώντας την κανονικότητα του ηλιακού μας συστήματος, τις επαναλαμβανόμενες κινήσεις των πλανητών, την ανατολή και τη δύση, τις όψεις της Σελήνης.
Το σύμπαν δεν μας είναι τόσο άγνωστο και ξένο όπως παλιά. Ο άνθρωπος προσπαθεί να δώσει ένα νόημα σε αυτό που τον περιβάλλει και τον περιέχει κατανοώντας το. Ο φυσικός κ. Σπύρος Σβερκούνος θα μας δώσει χρήσιμες γνώσεις για το ηλιακό μας σύστημα.
Υπάρχει σταθερότητα στο ηλιακό μας σύστημα;
Το ηλιακό μας σύστημα υπάρχει εδώ και περίπου 4,6 δισ. χρόνια με τον Ήλιο να έχει ηλικία περίπου 5 δισ. χρόνια. Ο Ήλιος μας είναι ένα τυπικό άστρο που κατέχει περίπου το 99,9% της συνολικής μάζας του ηλιακού συστήματος. Συνεπώς μπορούμε να πούμε ότι το σύστημα είναι αρκετά σταθερό σε ότι αφορά κυρίως τις κινήσεις των πλανητών γύρω από το κεντρικό άστρο. Φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν στο πέρασμα του χρόνου μεταβολές στους πλανήτες, μεταβολές που σχετίζονται κυρίως με ατμοσφαιρικά και γεωλογικά φαινόμενα.
2. Όλοι οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος περιφέρονται με την ίδια κατεύθυνση γύρω από τον ήλιο; Όλοι περιστρέφονται γύρω από τον άξονά τους;
Ναι, οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος περιφέρονται με την ίδια κατεύθυνση γύρω από τον Ήλιο και αυτό σχετίζεται με τις αρχικές συνθήκες που επικρατούσαν όταν δημιουργήθηκε το ηλιακό σύστημα. Φυσικά δεν περιστρέφονται όμως με την ίδια ταχύτητα, οι πιο κοντινοί στον Ήλιο περιστρέφονται πιο γρήγορα από τους πιο μακρινούς. Δεν είναι τυχαίο ότι ο πλανήτης Ερμής , ο πιο κοντινός στον Ήλιο πήρε το όνομα του αγγελιοφόρου των θεών του Ολύμπου.
Ναι, όλοι οι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τον άξονά τους και ολοκληρώνουν την περιστροφή τους σε χρόνους που κυμαίνονται από μερικές ώρες ως και αρκετές μέρες. Η Αφροδίτη είναι η πιο ενδιαφέρουσα περίπτωση καθώς έχει την μεγαλύτερη περίοδο περιστροφής γύρω από τον άξονά της, περίπου 243 μέρες και μάλιστα κατά την ανάδρομη φορά, δηλαδή από την Ανατολή προς τη Δύση.
3. Στη γη ο αέρας που αναπνέουμε είναι 78% άζωτο και 21% οξυγόνο, πως είναι η ατμόσφαιρα των άλλων πλανητών;
Υπάρχουν πλανήτες όπως ο Ερμής και ο Άρης που έχουν ελάχιστη ή πολύ αραιή ατμόσφαιρα, ενώ υπάρχουν άλλοι όπως η Αφροδίτη που έχουν πολύ πιο πυκνή ατμόσφαιρα. Η ατμοσφαιρική πίεση στην επιφάνεια της Αφροδίτης είναι 92 φορές μεγαλύτερη από αυτή της Γης, με το CO2 να αποτελεί το 97% της ατμόσφαιρας της. Για αυτό το λόγο η Αφροδίτη παρουσιάζει πολύ έντονο φαινόμενο θερμοκηπίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι είναι ο πιο θερμός πλανήτης του ηλιακού συστήματος με μέση θερμοκρασία περίπου 480οC. Οι αέριοι γίγαντες όπως ο Δίας , ο Κρόνος κτλ. έχουν ατμόσφαιρες με κύριο στοιχείο το Υδρογόνο.
4. Γιατί η Γη δεν στέκεται όρθια και γέρνει προς τη μία πλευρά με κλίση 23,5 μοίρες, ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της κλίσης για τη ζωή στον πλανήτη μας; Τι συμβαίνει στους άλλους πλανήτες που έχουν κλίση πολύ μικρότερη ή πολύ μεγαλύτερη από αυτή της Γης;
Κάθε πλανήτης του ηλιακού συστήματος παρουσιάζει μια κλίση του άξονα περιστροφής του γύρω από τον εαυτό σε σχέση με το επίπεδο περιστροφής του γύρω από τον Ήλιο. Η πιο ακραία περίπτωση είναι του πλανήτη Ουρανού, όπου ο άξονας περιστροφής γύρω από τον εαυτό του βρίσκεται σχεδόν πάνω στο επίπεδο της τροχιάς του γύρω από τον
Ήλιο. Η κλίση αυτή καθορίζει τον κύκλο εποχών και είναι ο λόγος που όταν στο Βόρειο Ημισφαίριο έχουμε χειμώνα στο Νότιο έχουμε καλοκαίρι.
6. Ο άξονας περιστροφής της Γης είναι σταθερός; σήμερα ο βορράς δείχνει τον πολικό αστέρα θα συμβαίνει πάντα αυτό;
Ο άξονας περιστροφής της Γης δεν είναι σταθερός αλλά εκτελεί μια σχετικά αργή περιστροφή που διαρκεί περίπου 26.000 χρόνια, η κίνηση αυτή ονομάζεται μετάπτωση του άξονα. Αυτό σημαίνει ότι σε μερικές χιλιάδες χρόνια τον ρόλο του Βόρειου Πολικού Αστέρα δεν θα παίζει το α της Μικρής Άρκτου αλλά κάποιο άλλο αστέρι. Ταυτόχρονα ο άξονας εκτελεί άλλη μια κίνηση που ονομάζεται κλόνιση.
7. Η Γη σε σχέση με τους άλλους πλανήτες έχει έναν πολύ μεγάλο δορυφόρο τη Σελήνη, ποιος είναι ο ρόλος της για τη ζωή στον πλανήτη μας;
Έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς πάρα πολλές υποθέσεις για τον ρόλο της Σελήνης στην εξέλιξη της ζωής στον πλανήτη. Είναι γνωστό ότι η Σελήνη συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στο φαινόμενο της παλίρροιας. Χωρίς αυτές τις παλιρροιακές δυνάμεις η περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονα της θα ήταν πολύ πιο γρήγορη, με αποτέλεσμα την δημιουργία μόνιμων ισχυρών ανέμων. Η βαρύτητα της Σελήνης σταθεροποίησε τον άξονα περιστροφής με αποτέλεσμα να έχουμε σταθερότερο κύκλο εποχών. Σε κάθε περίπτωση η ζωή στη Γη εμφανίστηκε και εξελίχθηκε σε συνθήκες που σε ένα βαθμό καθορίστηκαν και από τον δορυφόρο μας, είναι βέβαιο ότι η πορεία της εξέλιξης των ζωντανών οργανισμών στον πλανήτη μας θα ήταν διαφορετική αν δεν επικρατούσαν αυτές οι συνθήκες. Υπάρχει μάλιστα ένας κλάδος της επιστημονικής έρευνας που ονομάζεται αστροβιολογία και μελετά ακριβώς αυτό το ζήτημα, δηλαδή τι είδους ζωή μπορεί να επιβιώσει σε διαφορετικές συνθήκες πλανητών.
8. Σήμερα με τις ακτίνες λέιζερ υπολογίζουμε σε δευτερόλεπτα τη απόστασης της Γης από την Σελήνη, η απόσταση αυτή θα είναι πάντα σταθερή;
Η Σελήνη περιστρέφεται γύρω από τη Γη σε ελλειπτική τροχιά, η μέση απόσταση Γης – Σελήνης είναι περίπου 384.000 km, όμως η απόσταση αυτή μεγαλώνει περίπου 4 εκατοστά τον χρόνο. Συνεπώς η Γη και η Σελήνη πολύ αργά απομακρύνονται.
9. Ο Πλούτωνας είναι πλανήτης; γιατί θεωρείται ιδιαίτερη περίπτωση;
Η Διεθνής Αστρονομική Ένωση “καθαίρεσε” το 2006 τον Πλούτωνα από την ομάδα των πλανητών και τον ενέταξε στην κατηγορία των νάνων πλανητών. Η εξέλιξη της τεχνολογίας είχε επιτρέψει στους αστρονόμους να εντοπίσουν και άλλα ουράνια σώματα ( όπως ο πλανήτης νάνος Έριδα) με συγκρίσιμα με τον Πλούτωνα μεγέθη. Οι επιστήμονες της Ένωσης εκτιμήσαν ότι τα χαρακτηριστικά του Πλούτωνα ταιριάζουν καλύτερα σε αυτή τη νέα αυτή κατηγορία των νάνων πλανητών.
10. Γνωρίζουμε ότι πέφτουν πέτρες από τον ουρανό, έχουμε στοιχεία για την συχνότητα και την ποσότητα των μετεωριτών και κομητών που έχουν πέσει στη Γη; Ο άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπίσει μελλοντικές απειλές;
Ο βομβαρδισμός της Γης από μετέωρα είναι διαρκής, κάθε χρόνο δεκάδες χιλιάδες τόνοι εισέρχονται στην ατμόσφαιρα κυρίως με τη μορφή σκόνης ή πολύ μικρών αντικειμένων. Τα μεγαλύτερα αντικείμενα αναφλέγονται εξαιτίας της τριβής με την ατμόσφαιρα μας και ακτινοβολούν, είναι αυτά που ο λαός μας τα ονομάζει “πεφταστέρια”. Φυσικά δεν πρόκειται για αστέρια αλλά για κομμάτια βράχου. Αν το αντικείμενο είναι αρκετά μεγάλο και καταφέρει να διαπεράσει την ατμόσφαιρα και να φτάσει τελικά στην επιφάνεια της Γης τότε μιλάμε για μετεωρίτη. Αν ο μετεωρίτης είναι αρκετά μεγάλος μπορεί να προκαλέσει τεράστιους κρατήρες όπως ο περίφημος κρατήρας στην Αριζόνα που έχει διάμετρο 1500 μέτρα και δημιουργήθηκε πριν από 50.000 χρόνια από έναν μετεωρίτη με μέγεθος όσο ένα γήπεδο μπάσκετ. Μια από τις επικρατέστερες θεωρίες για την εξαφάνιση των δεινοσαύρων πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια αποδίδεται στην πτώση ενός αστεροειδούς στη χερσόνησο Γιουκατάν στο σημερινό Μεξικό. Το 75% της γήινης επιφάνειας καλύπτεται από το νερό της θάλασσας συνεπώς οι μεγάλοι μετεωρίτες που έπεσαν σε αυτές τις περιοχές δεν δημιούργησαν κρατήρες, οι κρατήρες στη στεριά από την άλλη πλευρά μπορούν στο πέρασμα των χρόνων να “εξαφανιστούν” εξαιτίας της διάβρωσης ή ακόμα να μετατραπούν σε λίμνες. Αντίθετα η επιφάνεια της Σελήνης που δεν έχει ατμόσφαιρα είναι διάτρητη από κρατήρες που μαρτυρούν τον συνεχή βομβαρδισμό της. Το 1994 οι αστρονόμοι για πρώτη φορά παρατήρησαν τη σύγκρουση ενός κομήτη του Σουμέικερ-Λέβι 9 με τον πλανήτη Δία. Εάν ένας τέτοιος κομήτης έπεφτε στη Γη, θα σήμαινε το τέλος του πλανήτη μας με τη σημερινή του μορφή. Οι αστρονόμοι σε όλο τον κόσμο αναζητούν αντικείμενα που έχουν έστω και μικρή πιθανότητα να συγκρουστούν με τη Γη στα επόμενα χρόνια. Αν κάποια στιγμή στο μέλλον εμφανιστεί κάποια πραγματική απειλή τότε είναι βέβαιο ότι θα ενεργοποιηθούν τα σχέδια που έχουν εκπονηθεί για την αλλαγή της τροχιάς του απειλητικού αντικειμένου.
|
|
|
|
|||
