Οι υδατοκαλλιέργειες στην Ελλάδα βρίσκονται σε ένα υψηλό βάθρο «ασυλίας» ως κερδοφόρα οικονομική δραστηριότητα «με εξαγωγικό προσανατολισμό». Ωστόσο, αυτή κερδοφορία συμβαίνει επειδή απλά αυτές καταλαμβάνουν περιοχές χωρίς έντονες ανθρώπινες χρήσεις (άρα, παρθένες φυσικές περιοχές) και δεν πληρώνουν το τεράστιο κόστος που έχουν εις βάρος της ισορροπίας του πλανήτη.
Α. Οι υδατοκαλλιέργειες δεν σώζουν άγρια ψάρια – τα εξαφανίζουν
Κάποιοι νομίζουν ότι τρώγοντας ψάρια από κλωβούς γλιτώνουν τη ζωή άγριων ψαριών που θα αλιεύονταν στη θέση τους – συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Όλα τα δημοφιλή ψάρια που εκτρέφουμε (τσιπούρα, λαβράκι, σολομός κ.λπ.) είναι σαρκοφάγα και στη φύση βρίσκονται ψηλά στην τροφική πυραμίδα και, άρα, είναι σχετικά ολιγάριθμα. Για να τα «καλλιεργούμε» σε αφθονία χρησιμοποιούμε ιχθυοτροφές που φτιάχνονται από άγρια ψάρια. Για κάθε κιλό ψαριού από κλωβούς έχουν αλιευθεί τουλάχιστον διπλάσια και συνήθως τετραπλάσια κιλά άγριων ψαριών.
Σχεδόν το ένα πέμπτο των ψαριών που αλιεύονται αυτή τη στιγμή στη φύση γίνονται ιχθυοτροφές. Αυτή η παράνοια στερεύει τους ωκεανούς. Τεράστιοι στόλοι αλιευτικών – ιδίως στις Νότιες Θάλασσες- αλιεύουν εκατομμύρια τόνους από μικρά ψάρια και κριλ για ψαροτροφή.
[Σημείωση: η ιχθυοκαλλιέργεια αποτελεί λύση στο παγκόσμιο διατροφικό αδιέξοδο αλλά όχι με τέτοια ψάρια. Οι εκτατικές ιχθυοκαλλιέργειες κυπρινοειδών και τιλάπιας (που τρέφονται με βένθος, άλγες ή υδρόβια βλάστηση) έχουν σχεδόν μηδενικές εισροές και προσφέρουν φθηνή πρωτεΐνη. Αυτά δεν έχουν καμία σχέση με τις επιθετικές βιομηχανίες τσιπούρας λαβρακιού και σολομού.
Β. Ρύπανση και χημικά χωρίς έλεγχο
Θα φανταζόμασταν μια κτηνοτροφική μονάδα που παράγει 1.000 τόνους κρέατος το χρόνο στη στεριά, χωρίς βιολογικό καθαρισμό; Χωρίς έλεγχο για τα χημικά και αντιβιοτικά που χρησιμοποιεί; Κι όμως, στις ιχθυοκαλλιέργειες χιλιάδες τόνοι περιττωμάτων ψαριών και υπολειμμάτων ψαροτροφών καταλήγουν απευθείας στη φύση. Όσο κι αν τα θαλάσσια ρεύματα διαχέουν τη ρύπανση και οι φυσικοί αποικοδομητές «δουλεύουν στο φουλ», η συνεχής αύξηση της παραγωγής φέρνει πολλές περιοχές στα όρια. Συνεχώς πληθαίνουν οι περιπτώσεις μη αντιστρεπτού ευτροφισμού, έλλειψης οξυγόνου και διαταραχής των οικολογικών συνθηκών (ανάπτυξη αλγών, ασθενειών κ.λπ.).
Βέβαια, οι υδατοκαλλιέργειες πληρώνουν πρώτες το κόστος της ρύπανσης με μαζικούς θανάτους ψαριών (όπως στον Αμβρακικό και πρόσφατα στα νησιά Λοφότεν στη Νορβηγία). Πρόκειται για τυπικό παράδειγμα «ιμπεριαλιστικής» ανάπτυξης: αυξανόμενη ληστρική εκμετάλλευση και κερδοφορία και, όταν έρθει η κατάρρευση, πηγαίνουμε αλλού. Μόνο που, πλέον, τα όρια στενεύουν για όλους.
Το ίδιο ισχύει και με την χημική ρύπανση από αντιβιοτικά και φορμόλη. Ο τρόπος χρήσης τους θα ήταν αδιανόητος στη στεριά, καθώς εκατοντάδες τόνοι χημικών χρησιμοποιούνται από τις μονάδες και όλα διαχέονται άμεσα στο φυσικό περιβάλλον.
Γ. Παράπλευρες απώλειες
«Κρυμμένα» πίσω από τους κλωβούς στην θάλασσα είναι τα λεγόμενα «Συνοδά Έργα». Λιμάνια, προβλήτες, αποθήκες, δρόμοι και πολλά άλλα συνοδεύον την ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών και επιβάλλονται ως απαραίτητα για να προχωρήσουν οι «επενδύσεις», αλλάζοντας εντελώς τη φυσιογνωμία των γειτονικών ακτών.
Επίσης παραβλέπονται σοβαρά δευτερογενή προβλήματα εντός ευαίσθητων οικοσυστημάτων (όπως στις Εχινάδες). Η καταδίωξη προστατευόμενων ψαροφάγων ειδών (φώκιες, ερωδιοί, πελεκάνοι), η θανάτωση πουλιών στα δίχτυα των κλωβών, η όχληση από τις εγκαταστάσεις και το φωτισμό, η διατάραξη φυσικών πληθυσμών ψαριών μέσω των υπολειμμάτων τροφής (σε κανένα Εθνικό Πάρκο στη στεριά δεν θα επιτρεπόταν να αφήνει κάποιος τόνους τροφής), η γενετική αλλοίωση των φυσικών πληθυσμών από τα γενετικά τροποποιημένα ψάρια που δραπετεύουν. Σχεδόν καμία Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ακόμη και σε Εθνικά Πάρκα) δεν ασχολείται με αυτά.
Χρειάζονται πολλά να γίνουν με κυριότερα την αναθεώρηση του προχειρότατου Χωροταξικού Σχεδίου για τις Υδατοκαλλιέργειες (το οποίο βιαστικά έγινε για να προστατέψει νομικά τις μονάδες από προσφυγές) και την εξασφάλιση αξιόπιστων μετρήσεων ποιότητας του θαλάσσιου περιβάλλοντος γύρω από αυτές.
Πρώτα, όμως πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιχθυοκαλλιέργειες ως αυτό που είναι: όχι αθώος «πρωτογενής τομέας», αλλά βαριές επενδύσεις με τεράστιες επιπτώσεις στον πλανήτη.
