Συνέντευξη με την κ. Αντιγόνη Αποστολοπούλου, συμβουλευτική ψυχολόγο, με θέμα την τέχνη ως αυτογνωσία και θεραπεία στην καθημερινότητα μας

  1. Η αρχιτεκτονική είναι μια πολύ εύγλωττη μορφή τέχνης που εκφράζει ψυχικές καταστάσεις και ταυτόχρονα την ταυτότητα της κοινωνίας, τι αισθήματα δημιουργεί το εσωτερικό μιας εκκλησίας, ένας αρχαίος ελληνικός ναός και τι πνευματικά μηνύματα εμπεριέχει;

Πράγματι η αρχιτεκτονική μελετά και διαμορφώνει το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε και εργαζόμαστε, καθώς και τους χώρους μέσα στους οποίους περνάμε τον ελεύθερο χρόνο μας. Ως εκ τούτου, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ψυχική μας διάθεση, ξεκινώντας από το ίδιο μας το σώμα και την κίνησή του μέσα στον χώρο και φθάνοντας μέχρι τα συναισθήματα που μας προκαλούνται από τον ρυθμό, τα χρώματα, τις επιφάνειες, τον φωτισμό, και τα ανοίγματα ενός κτιρίου. Τα υλικά, επίσης, από τα οποία έχει κατασκευαστεί ένα κτίριο, φαίνεται να επηρεάζουν την ψυχική μας διάθεση, φθάνοντας ακόμα και να εντείνουν το άγχος και το αίσθημα της δυσφορίας.

Όσον αφορά ειδικά τους λατρευτικούς χώρους, είτε πρόκειται για την Αγία Σοφία, είτε για την Καπέλα Σιστίνα με την αριστουργηματική διακόσμηση του Μικελάντζελο, είτε για ένα γυμνό ξωκλήσι σε κάποιο νησί του Αιγαίου, το μήνυμα και η αίσθηση διαφέρει ανάλογα με τον χώρο και τον άνθρωπο. Από την μία πλευρά, υπάρχει το μήνυμα που θέλει να μεταφέρει ο ναός, το οποίο μπορεί να αφορά το μεγαλείο, τη δύναμη, την εγγύτητα του θείου με τον άνθρωπο ή την πανοπτική θέση του Θεού στη ζωή των πιστών. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει το μήνυμα που ο ίδιος ο πιστός λαμβάνει, και το οποίο είναι συνάρτηση της πίστης του και της σχέσης που διατηρεί με το θείο. Η σχέση αυτή μπορεί να είναι σχέση οικειότητας και εγγύτητας, σχέση φόβου και απειλής για τιμωρία, ή μία σχέση-καταφύγιο για τις δύσκολες στιγμές. Ως προς τα συναισθήματα, συνήθως κυριαρχεί αυτό του δέους- του θαυμασμού που καθηλώνει και που αλλάζει την προοπτική που έχουμε ως προς τη θέση μας μέσα στον κόσμο. Η απεραντοσύνη του μεγαλείου που βιώνουμε μέσα σε αυτούς τους χώρους μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε πιο ταπεινοί, και συνειδητοποιώντας ότι δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου, να μας φέρει πιο κοντά στους άλλους ανθρώπους.

  1. Η γλυπτική ( ξεκινώντας από τα αρχαία αγάλματα μέχρι τα γλυπτά της αφηρημένης τέχνης) ποια επικοινωνιακή δύναμη έχει, τι προκαλεί, τι συνειρμούς δημιουργεί, τι αξίες προβάλλει; Πείτε μας κάποια παραδείγματα.

Κάθε μορφή καλλιτεχνικής δημιουργίας έχει ως αφετηρία της ένα συναίσθημα. Ο δημιουργός, διαμέσου της τέχνης του, επιχειρεί συνειδητά ή ασυνείδητα να επικοινωνήσει με τον δέκτη του έργου του, μία δική του συναισθηματική κατάσταση. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση της γλυπτικής, η οποία ασχολείται κατά κύριο λόγο με το ανθρώπινο σώμα και πρόσωπο. Το γεγονός αυτό οφείλεται ακριβώς στη συναισθηματική αξία που έχει το σώμα, ως πηγής πλειάδας συναισθημάτων, όπως επιθυμία ή έρωτα, αλλά και στις ανεξάντλητες εκφράσεις, όψεις, θέσεις και μορφές που μπορεί να λάβει. Από την άλλη πλευρά, η γλυπτική επιχείρησε σε μεγάλο βαθμό την αναπαράσταση θεών και εννοιών, όπως η δικαιοσύνη, καθιστώντας με τον τρόπο αυτό το  περίπλοκο πιο απλό, πιο οικείο και πιο κατανοητό στον άνθρωπο. Με τη σειρά τους, οι αντίστοιχες δημιουργίες μεταφέρουν στον θεατή ανάλογα συναισθήματα και σκέψεις- η Αφροδίτη της Μήλου αντιπροσωπεύει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αρχαιοελληνικής έννοιας του κάλλους, το γλυπτό Έρως και Ψυχή του Κανόβα αναπαριστά μία σκηνή από έναν μύθο, το Φιλί του Ροντέν μεταφέρει στον θεατή το ερωτικό πάθος, ενώ η Πιετά του Μικελάντζελο μεταφέρει την οδύνη της μητέρας που κρατά στα χέρια της τον νεκρό γιο της. Κοινός παρονομαστής σε όλα αυτά τα έργα δεν είναι μόνο η αριστουργηματική αναπαράσταση των σωμάτων, αλλά και ο συμβολικός τους χαρακτήρας: τα αγάλματα προσωποποιούν συναισθήματα, αφηρημένες έννοιες και αξίες με τρόπο απτό και προσιτό. Από την άλλη πλευρά, τα έργα της αφηρημένης τέχνης αφήνουν τον θεατή πιο ελεύθερο. Εδώ είναι σαν ο δημιουργός να λέει «εγώ το είδα έτσι», και ο θεατής να αφήνεται σε μία καθαρά υποκειμενική πρόσληψη του νοήματος και της αίσθησης που του αφήνει το έργο.

  1. Η δύναμη της γλώσσας μέσα από την αφηγηματική τέχνη των μύθων και των παραμυθιών μας βοηθάει να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο;

Οπωσδήποτε βοηθάει και μάλιστα σε πολύ μεγάλο βαθμό. Οι μύθοι είναι αφηγήματα που περιγράφουν τον τρόπο που δημιουργήθηκε ο κόσμος, την γέννηση των θεών, τη ζωή ηρώων, αλλά και αφηρημένες έννοιες, αξίες, και συναισθήματα. Ήταν, κατά κάποιον τρόπο, προσπάθειες κατανόησης και ερμηνείας του κόσμου, της φύσης και των ανθρώπων, αφού σε μεγάλο βαθμό προσπάθησαν να κάνουν οικείο το ανοίκειο: από πού έρχονται οι κεραυνοί και τι σημαίνουν, ποιος είναι υπεύθυνος για τη θάλασσα και τις διαθέσεις της, ποιος αποφασίζει αν θα κερδίσω ή αν θα χάσω στον πόλεμο, τι πρέπει να κάνω για να μην με βρουν κακοτυχίες, κλπ. Διαμέσου αυτής της λειτουργίας τους, οι μύθοι δημιουργούσαν την αίσθηση της ασφάλειας και της ικανότητας πρόβλεψης και ελέγχου μέσα σε ένα κατ’ άλλα απειλητικό περιβάλλον. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η λέξη παραμύθια με έναν παρατονισμό κρύβει τη λέξη παραμυθία, που σημαίνει παρηγοριά. Τα έπη του Ομήρου, οι μύθοι, οι τραγωδίες και πιο σύγχρονα, η λογοτεχνία και η ποίηση περιγράφουν καταστάσεις, συναισθήματα και αξίες με τις οποίες ο αναγνώστης μπορεί να ταυτιστεί συναισθηματικά και ψυχικά, βρίσκοντας τις λέξεις που περιγράφουν δικά του βιώματα και διαθέσεις. Και βέβαια, θα πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι όλη η ψυχαναλυτική θεωρία αξιοποίησε σε μεγάλο βαθμό τους μύθους και τις αρχαίες τραγωδίες, προκειμένου να περιγράψει ψυχικές καταστάσεις του ανθρώπου διαχρονικής ισχύος.

  1. Η ζωγραφική μέσα από τις αγιογραφίες τι συμβολισμούς και αλληγορίες εμπεριέχει, ποια είναι η θεραπευτική τους δύναμη;

Θα μπορούσαμε να πούμε πως η αγιογραφία αναπτύχθηκε σε μία ιστορική περίοδο κατά την οποία η τέχνη τέθηκε στην υπηρεσία των μεταφυσικών αναζητήσεων του ανθρώπου. Εδώ, ο ρόλος της Εκκλησίας ήταν καταλυτικός στο να γίνει η ζωγραφική για τους αναλφάβητους ό,τι και η γραφή για όσους ήξεραν να διαβάζουν. Με άλλα λόγια, οι αγιογράφοι της εποχής κλήθηκαν, διαμέσου των εικόνων, να μεταφέρουν στους πιστούς τους βίους των αγίων, τα πάθη του Χριστού, αλλά και τα βαθύτερα θεολογικά νοήματα του χριστιανικού δόγματος. Στις αγιογραφίες του Βυζαντίου θα παρατηρήσουμε πως το εικονιζόμενο θείο πρόσωπο κοιτάζει τον πιστό στα μάτια- ως υπενθύμιση ίσως του πόσο κοντά του βρίσκεται. Η θεραπευτική λειτουργία αυτών των εικόνων έγκειται κυρίως στην ίδια την δύναμη της πίστης του ανθρώπου και της σχέσης που ο ίδιος διατηρεί με τον άγιο ή τον Θεό. Όσο πιο ισχυρή είναι αυτή η σχέση και η πίστη του ατόμου, τόσο πιο παρηγορητικά μπορεί να λειτουργήσει για τον ίδιο η εικόνα.

  1. Ο χορός ως οικουμενική γλώσσα είναι και ένα εσωτερικό ταξίδι αυτογνωσίας και επικοινωνίας με τους άλλους;

Οι σκέψεις και τα συναισθήματα είναι στοιχεία της ψυχικής μας ζωής που λαμβάνουν χώρα μέσα στο σώμα μας. Έχουν δηλαδή πάντα ένα βιολογικό υπόβαθρο, γεγονός που καθιστά το σώμα και την ψυχή αδιαχώριστες οντότητες. Αυτό αποδεικνύεται και από απλά παραδείγματα της καθημερινότητας, μέσα από τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να κατανοήσουμε πώς νιώθει ένας άνθρωπος παρατηρώντας τη στάση του σώματος και τις εκφράσεις του προσώπου του. Μέσα από αυτή την οπτική, ο χορός παρακάμπτει το λεκτικό στοιχείο και επιτρέπει την σωματική έκφραση και επικοινωνία, αποτελεί μία μορφή εκφόρτισης της ψυχικής και συναισθηματικής έντασης, ενώ συμβάλλει στην αύξηση της αυτοεκτίμησης και σε μία βελτιωμένη εικόνα για το σώμα μας.

  1. Η εικόνα μέσα από τον κινηματογράφο μπορεί να γίνει ένα εργαλείο αυτογνωσίας και θεραπείας;

Ήδη η κινηματογραφοθεραπεία είναι μία τεχνική που εφαρμόζεται σε κλινικό πλαίσιο προς όφελος των θεραπευομένων. Η δύναμη της εικόνας και κυρίως, η δύναμη του μεταφορικού της στοιχείου, είναι μεγάλη και αυτό γίνεται φανερό στον τρόπο με τον οποίο ο κινηματογράφος παρακάμπτει το γνωστικό στοιχείο, την γνωστική επεξεργασία της εικόνας και του ήχου, και αγγίζει απευθείας συναισθηματικούς πυρήνες. Κατά την παρακολούθηση μίας κινηματογραφικής ταινίας ο θεατής διέρχεται από τρία στάδια, τα οποία υπηρετούν την προσωπική του ανάπτυξη και αυτογνωσία: ταυτίζεται με πρόσωπα και καταστάσεις, ανακαλύπτει και κατανοεί καλύτερα πτυχές του εαυτού του που μέχρι πρότινος ήταν μάλλον αθέατες και, τέλος, βιώνει την κάθαρση με την Αριστοτελική έννοια- εκφόρτιση του συναισθήματος διαμέσου της λύσης που προτείνει η ταινία. Ωστόσο, και πέραν του κλινικού πλαισίου, η παρακολούθηση κινηματογραφικών ταινιών, όπως και η ανάγνωση βιβλίων λογοτεχνίας, αυξάνει την ενσυναίσθησή μας, μας φέρνει σε καλύτερη επαφή με τα συναισθήματά μας και βελτιώνει την αυτογνωσία μας.

  1. Πείτε μας μια καλλιτεχνική δημιουργία που κατά τη γνώμη σας εκφράζει οικουμενικές αξίες;

Στον απόηχο του εικοστού αιώνα δεν θα μπορούσα να σκεφτώ καλύτερο παράδειγμα από την Γκερνίκα του Πικάσο. Έργο βαθύτατα πολιτικό, που δημιουργήθηκε αμέσως μετά την καταστροφή της Γκερνίκα από τις Ναζιστικές δυνάμεις, εκφράζει μέσα από τον αφηρημένο και συμβολικό τρόπο του καλλιτέχνη την οδύνη του πολέμου, των μαζικών θανάτων αθώων πολιτών, του διαμελισμού του σώματος μίας ολόκληρης πόλης, στο όνομα μίας πολιτικής ιδεολογίας. Η απουσία χρώματος σε συνδυασμό με το μέγεθός του και τις κατακερματισμένες εικόνες που παρουσιάζει μεταφέρουν στον θεατή τον τρόμο, την τραγωδία και το αίσθημα της απόγνωσης που προκαλεί ο πόλεμος. Η λειτουργία του ως αντιπολεμικής διαμαρτυρίας φαίνεται επίσης και από την ιστορία που λέγεται ότι κρύβεται πίσω από τον πίνακα: Όταν οι Ναζί αναζήτησαν τον πίνακα προκειμένου να τον κατασχέσουν, ρώτησαν τον Πικάσο αν ο πίνακας αυτός είναι δικό του έργο. Εκείνος τους απάντησε, «Όχι, είναι δικό σας».

 

αποστολοπουλου4αποστολοπουλου5αποστολοπουλου15αποστολοπουλου1αποστολοπουλου 14

YOU MAY ALSO LIKE

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *