Η συστημική αναπαράσταση είναι ένα θεραπευτικό τελετουργικό που ανήκε στην αφρικανική παράδοση και ένας δυτικός ιεραπόστολος ο Μπερτ Χέλλινγκερ το έφερε στη Δύση και σήμερα έχει διαδοθεί σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο.
Είναι μια θεραπευτική ολιστική εμπειρία που ενώνει το πνεύμα το σώμα και την ψυχή μέσα απο την κινητήρια δύναμη της συλλογικής συνείδησης με οδηγό την αγάπη . Η ψυχοθεραπεύτρια κ. Τζέσικα Μαργαρίτη ( Εντεχνη δράση Ακάμαντος 30 Θησείο ) θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την θεραπευτική αξία της συστημικής αναπαράστασης.
Τι ορίζετε ως σύστημα, τι είναι η συστημική αναπαράσταση;
Η ‘ψυχοθεραπευτική’ αυτή μέθοδος του Bert Hellinger βασίζεται στη θεωρία πως όλα όσα βρίσκονται στους εκδηλωμένους κόσμους ανήκουν σε ένα σύστημα, το οποίο, για να λειτουργεί ομαλά, απαιτεί συγκεκριμένη τάξη. Συστήματα υπάρχουν πολλά, ακόμα και ο ίδιος ο άνθρωπος είναι ένα τέλειο φυσικό, ψυχολογικό και πνευματικό σύστημα. Για να λειτουργήσει σαν “όλον” χρειάζεται να υπάρχει ισορροπία σε όλα του τα επίπεδα.
Κάθε όψη της ζωής ανήκει σε ένα σύστημα και τα ίδια τα συστήματα ανήκουν στη συνέχεια σε μεγαλύτερα συστήματα.
Ένα φυσικό σύστημα είναι η οικογένειά μας, το περιβάλλον εργασίας , μια επιχείρηση, όπως και μια χώρα. Όταν κάτι αλλάξει σε ένα από αυτά τα συστήματα (πχ. Κάποιο μέλος παραγκωνίζεται από την οικογένειά του) τότε επέρχεται ανισορροπία στο σύστημα.
Μερικά από τα θέματα που επηρεάζονται άμεσα και στα οποία μπορεί να βρεθούν λύσεις σε πολλά προβλήματα είναι το προσωπικό, ψυχολογικό, οικονομικό, σχέσεων, υγείας, ανάπτυξης. Η λύση είναι να εντοπιστεί το σημείο (ή τα σημεία), όπου το σύστημα πάσχει, ώστε να επανέλθει στην απαιτούμενη τάξη μέσα από συνειδητοποίηση και την αποδοχή. Η συμφιλίωση με μια μια κοινή μοίρα, με ακεραιότητα και σεβασμό στην ελευθερία όλων.
Ο Hellinger, στην εργασία του με τις οικογενειακές αναπαραστάσεις, περιέγραψε τις θεμελιώδεις αρχές που διέπουν κάθε οικογενειακό σύστημα. Τις αρχές αυτές που ασυνείδητα καθορίζουν κάθε οικογενειακό σύστημα, και κάθε φορά που δεν τηρούνται προκύπτουν οικογενειακές επιπτώσεις για όλους, τις ονόμασε Τάξεις της Αγάπης. Επειδή οι Τάξεις της Αγάπης είναι καθολικές (δηλαδή υπάρχουν είτε το θέλουμε είτε όχι σε κάθε οικογενειακό σύστημα), μη φανερές στο θυμικό μέρος τους εγκεφάλου (λογική) και επηρεάζουν καταλυτικά την ζωή μας, χρειάζεται να αποκτήσουμε πρόσβαση σε αυτές για να επέλθει η ισορροπία.
Η πρώτη θεμελιώδης αρχή είναι ότι όλα τα μέλη του οικογενειακού συστήματος έχουν ίσο δικαίωμα να ανήκουν σε αυτό. Αν κάποιος παραγκωνιστεί, αποκλειστεί, ή ξεχαστεί έξω από το οικογενειακό σύστημα όλα τα μέλη επηρεάζονται με αρνητικό τρόπο. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει μια ασθένεια σωματική η ψυχολογική, προβλήματα στις σχέσεις ή στην εργασία έχει υποστεί υποτίμηση, λεκτική κακοποίηση, απαξίωση λόγω της σεξουαλικής του ταυτότητας (ομοφυλόφιλος) ή έχει εξάρτηση από ουσίες, κάποιος άλλος θα νιώθει περιθωριοποιημένος και ασυνείδητα αυτός έχει κληθεί να επαναλάβει το πεπρωμένο του αποκλεισμένου προγόνου του.
Εδώ είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι στο οικογενειακό σύστημα ανήκουν: Ο εαυτός μας, τα αδέρφια μας, οι γονείς μας, τα αδέρφια των γονιών μας, οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας ακόμα και οι γονείς τους. Επίσης τα παιδιά που δεν έχουν γεννηθεί (παιδιά από εκτρώσεις, προχωρημένες αποβολές, όσα γεννήθηκαν και πέθαναν), τα δίδυμα παιδιά, τα παιδιά που έχουν προκύψει από προηγούμενες σχέσεις, οι πρώην σύντροφοι (τόσο οι δικοί μας όσο και εκείνοι του άντρα/γυναίκας μας). Επίσης συνδεόμαστε με αόρατους δεσμούς με θύματα και δράστες.
Η δεύτερη θεμελιώδης αρχή είναι ότι όλα τα μέλη είναι ισότιμα αλλά ταυτόχρονα υπάρχει ιεραρχία. Δηλαδή οι γονείς προηγούνται από τα παιδιά, το πρώτο παιδί προηγείται από το δεύτερο, το δεύτερο από το τρίτο και ούτω καθ’ εξής. Είναι σημαντικό εδώ να γνωρίζουμε πού ακριβώς είναι η θέση μας (πχ. «Νομίζω» ότι είμαι το πρώτο παιδί της οικογένειας αλλά είμαι στην πραγματικότητα το δεύτερο παιδί, αφού το αδερφάκι μου γεννήθηκε νεκρό).
Η τρίτη θεμελιώδης αρχή είναι η ισορροπία ανάμεσα στο «δούναι και λαβείν». Χρειάζεται στις σχέσεις να δίνω όσο παίρνω, και αντίστροφα. Η μόνη εξαίρεση είναι στη σχέση γονιών – παιδιών όπου εκεί οι γονείς δίνουν και τα παιδιά παίρνουν. Όταν τα παιδιά νιώθουν υπόχρεα στους γονείς τους και προσπαθούν, με διάφορους τρόπους, να ανταποδώσουν, η αρχή αυτή διαταράσσεται. Ο μόνος, ενδεχομένως, τρόπος να ανταποδώσουν θα ήταν να «περάσουν» ότι πήραν από τους δικούς τους γονείς στα παιδιά που θα αποκτήσουν.
Μπορούμε να αναζητήσουμε τις ρίζες της θεραπευτικής αυτής τεχνικής σε αρχαίες προγονικές παραδόσεις;
Η ελληνική μυθολογία έχει μια μεγάλη σύνδεση με την συστημική- φαινομενολογική προσέγγιση. Μέσα από αναπαραστάσεις μύθων και αρχετύπων βλέπουμε τις κρυμμένες τάξεις τις ανθρώπινης ύπαρξης. Αποκρυπτογραφούν τη συλλογική ψυχή και φέρνουν στο φως συστημικές λύσεις για όλους. Αυτό που προηγουμένως εμφανιζόταν ως αναπόφευκτο πεπρωμένο, όπως συχνά στις αρχαίες τραγωδίες , μπορεί να απελευθερωθεί από την κατάρα της επανάληψης που ορίζει η εμπλοκή και να μετατραπεί σε κάτι καλό. Αυτό βασίζεται σε μια σύγκρουση δύο συνειδήσεων. Η προσωπική συνείδηση που ωθεί τον ήρωα να κάνει αυτό που θεωρεί σωστό και νιώθει δικαιωμένος, αγαθός. Τη συστημική συνείδηση που επιδρά πέρα από την αντίληψη του και τον ωθεί να εκδικηθεί ή δικαιώσει και να εξιλεώσει τους προγόνους του θυσιάζοντας τη ζωή του. Και μια τρίτη, τη συνείδηση που μας οδηγεί στο μεγάλου Όλον. Η τρίτη αυτή συνείδηση χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια, ίσως και μια πνευματική προσπάθεια. Μας τραβάει από τις επιταγές της οικογένειας, της θρησκείας, του πολιτισμού, της προσωπικής μας ταυτότητας .
Τι είναι η οικογενειακή αναπαράσταση και πως γίνεται;
Με τη βοήθεια των συστημικών αναπαραστάσεων (Β. Hellinger, 1990) μπορούμε να «αναπαράγουμε» οικογενειακά συστήματα των οποίων τα μέλη δεν είναι παρόντα. Μέλη της ομάδας εκπροσωπούν τα μέλη της οικογένειας. Η διάταξη των «εκπροσώπων» στο χώρο μας δίνει πληροφορίες για τη σχέση των μελών του συστήματος. Τα συναισθήματα των εκπροσώπων αποτελούν ενδείξεις για το κλίμα και τις τυχόν εμπλοκές που επικρατούν. Σε μια συστημική αναπαράσταση συνδεόμαστε με δυνάμεις που ξεπερνούν τις ατομικές μας δυνατότητες και τη λογική μας. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνον μέσα σε κλίμα μέθεξης και βαθιάς περίσκεψης : εδώ ξεδιπλώνονται λόγοι, σκοποί και σχέδια ύπαρξης, δεσμοί μοίρας, και πληθώρα άλλων κεντρικών θεμάτων. Από όλα αυτά εμφανίζεται ως συνιστώσα μια κρυφή δύναμη απελευθέρωσης από δεσμά του παρελθόντος, μέσω της αποδοχής και της κατάφασης στην Ζωή, ενός μεγάλου Ναι σε ό,τι ήταν, είναι και θα είναι.
Η συστημική αναπαράσταση έχει και μια πνευματική- θρησκευτική διάσταση;
Ο Bert Hellinger αρνείται να δεχθεί το χωρισμό της πνευματικότητας από την επιστήμη. Χρησιμοποιεί τη λέξη ‘’ψυχή’’και γι αυτόν η ψυχή είναι ενσωματωμένη στην εμπειρία. Λέει ότι ο στόχος είναι να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να μάθουν τι αγαπούν και τι χρειάζεται η ψυχή τους αλλά και η ψυχή του μεγάλου όλου. Ο Bert Hellinger έλεγε αν θέλεις η αγάπη να ανθίσει πρέπει να κάνεις αυτό που σου ζητά και να μην κάνεις οτιδήποτε τη βλάπτει. Η Αγάπη ακολουθεί της τάξεις της κρυμμένης ψυχής.
Η πνευματικότητα του Bert Hellinger είναι κοντά στη γη, μεστή, παθιασμένη, επιβεβαιωτική της ζωής. Αγκαλιάζει την καθημερινότητα της ζωής του μέσου ανθρώπου , που παλεύει με τον πόνο και το μεγαλείο του. Μας τραβάει μέσα στη ζωή αντί να ψάχνει να μας εξυψώσει πάνω από αυτήν.
Στο δυτικό κόσμο σήμερα έχουν εκλείψει τα τελετουργικά, ακόμη και οι κηδείες γίνονται τυποποιημένα, η αποφόρτιση της θλίψης δεν βιώνεται όπως παλιά, ο σύγχρονος άνθρωπος δεν δίνει χρόνο στον εαυτό του να αισθανθεί. Πιστεύετε ότι το κενό αυτό το καλύπτει σήμερα η ψυχοθεραπεία;
Όλες οι σύγχρονες ψυχοθεραπείες που είναι βιωματικές ενεργοποιούν και το συναίσθημα και τη σκέψη και το σώμα. Λειτουργούν βαθιά στην ψυχή δίνοντας μας εικόνες και τη δυνατότητα να ξαναγράψουμε την ιστορία μας.
Η συστημική αναπαράσταση κινητοποιεί τις θεραπευτικές εσωτερικές δυνάμεις;
Οι οικογενειακές αναπαραστάσεις εξελίσσονται σε δυο φάσεις και δημιουργούν δύο διαφορετικές εικόνες: μια της καταστροφικής δυναμικής του συστήματος και μια της λύσης. Η πρώτη φάση παρουσιάζει τις αναμνήσεις και τις εσωτερικές εικόνες του πελάτη και μια άκρως υποκειμενική και προσωπική εικόνα των κρυφών δυναμικών που ενεργούν μέσα στην οικογένεια. Οι αντιδράσεις των εκπροσώπων παρέχουν συμπληρωματικές πληροφορίες σε σχέση με όσα λέει ο πελάτης.
Στη δεύτερη φάση ψάχνουμε για μια εικόνα λύσης της συστημικής ισορροπίας, ώστε να αρχίσει η ροή της αγάπης να επανέρχεται.
Το θεραπευτικό αποτέλεσμα επέρχεται όταν οι πελάτες επιτρέψουν στη νέα εικόνα να δράσει μέσα τους μεταλλάσσοντας σταδιακά την παλιά πραγματικότητα. Οι λύσεις επηρεάζουν ακόμα και άλλα μέλη της οικογένειας και τους υπόλοιπους συμμετέχοντες στην ομάδα.
Οι οικογενειακές αναπαραστάσεις αναπτύσσουν τη δική τους βαθιά φυσική θεραπευτική δύναμη, γιατί επιτυγχάνουν την πρόσβαση σε πληροφορίες μη λεκτικές, σαν σε προοίμιο μιας μυσταγωγίας μετάβασης. Το παλιό, που πρέπει να αφεθεί πίσω και το νέο που ετοιμάζεται να έρθει, συναντιούνται και γίνονται ένα.
Ποιος είναι ο ρόλος του θεραπευτή στη διάρκεια της συστημικής αναπαράστασης;
Είναι συντονιστής στην αναζήτηση της λύσης για τον άλλον, σαν υπηρεσία και μπορεί να γίνει μόνο με ταπεινοφροσύνη. Δεν είναι δουλειά του θεραπευτή να δημιουργήσει μια λύση αν δεν εμφανίζεται μόνη της. Αλλά νιώθοντας εμπιστοσύνη στη διαδικασία θα την αφήσει να εμφανιστεί. Υπάρχει κάτι στην ψυχή του ανθρώπου που αναγνωρίζει το αν ο ψυχοθεραπευτής σέβεται τη ζωή και το θάνατο κι έτσι ανοίγεται στη λύση. Κάθε αναπαράσταση είναι μοναδική και απαιτεί μια μοναδική λύση , η οποία θα ανακαλυφθεί μέσα από μια ευαίσθητη διαλογική διαδικασία με τους συμμετέχοντες.
