- Έχετε καταγράψει τις υπεραιωνόβιες ελιές; σε ποιες περιοχές της Κρήτης υπάρχουν; υπάρχει προστασία για αυτά τα μνημεία της φύσης;
Η Κρήτη παρουσιάζει ένα, ίσως μοναδικό παγκοσμίως, πολιτισμικό κεφάλαιο που συνίσταται στον μεγάλο αριθμό και διασπορά υπεραιωνόβιων ελαιοδένδρων. Κάθε πολιτισμός που αναπτύχθηκε και κάθε κατακτητής που ήλθε άφησε το αποτύπωμα του. Υπάρχουν ελαιόδενδρα απο την εποχή των Μινωιτών, των Ρωμαίων, των Αράβων, των Ενετών, των Τούρκων. Οι τελευταίοι μάλιστα προέβησαν σε εκτεταμένες φυτεύσεις στα τέλη του 16ου αιώνα ώστε να στηριχθούν οι εξαγωγές και οι τοπικές σαπωνοποιίες. Ως επί το πλείστον τις πρότερες εποχές οι ελιές φυτεύονταν στις άκρες των αγρών ώστε να υπάρχει η δυνατότητα καλλιέργειας μονοετών καλλιεργειών (πχ σιτηρά).
Ως εκ τούτου ο αριθμός των υπεραιωνόβιων ελαιοδένδρων είναι ανυπολόγιστος (ίσως και εκατοντάδες χιλιάδες) και δύσκολο να καταμετρηθεί στο σύνολο. Βρίσκονται διάσπαρτα σε όλες τις περιοχές της Κρήτης σε κάποιες μάλιστα συνιστούν και εκτεταμένους ελαιώνες.
Η ηλικία τους όταν υπάρχει ένας συμπαγής κορμός μπορεί να υπολογισθεί κατά προσέγγιση με την μέθοδο των δακτυλίων, υπολογίζοντας την διάμετρο σε ύψος ενός μέτρου. Από αυτήν την άποψη ο μεγαλύτερος συμπαγής κορμός βρίσκεται στην περιοχή μας, στο Καβούσι με περίμετρο 22 μέτρα. Όμως από πολλά δένδρα που κάηκαν ή ξυλεύτηκαν φύονται ένας ή περισσότεροι κορμοί (ως γνωστόν η ελιά είναι αθάνατη) και η ηλικία μπορεί να υπολογισθεί μόνον με εξειδικευμένες επιστημονικές μεθόδους στην βάση (πχ ραδιοχρονολόγηση).
Μπροστά σε ένα τέτοιο τιτάνιο έργο στην Κοινσεπ Επτάστικτος επιλέξαμε να ξεκινήσουμε την καταγραφή συμπεριλαμβάνοντας τα ελαιόδενδρα ηλικίας 700 ετών και πάνω (περίπου 3,50 μ. ελάχιστη περίμετρος).
Μέχρι αυτή την στιγμή έχει γίνει καταγραφή-και καταχώρηση των συντεταγμένων στον χάρτη, στην ευρύτερη περιοχή του δήμου Ιεράπετρας διακοσίων είκοσι (220) ελαιοδένδρων μέσης ηλικίας 1800 ετών. Εννοείται ότι είναι μόνο μικρό μέρος και υποπολλαπλάσια του συνολικού αριθμού που υπάρχουν στον συγκεκριμένο δήμο. Εκκρεμούν αιτήματα καταγραφής και από άλλους δήμους και νομούς της Κρήτης τα οποία και ικανοποιούνται σταδιακά όταν οι δυνατότητες ( ανθρώπινου δυναμικού και κυρίως οικονομικές) το επιτρέπουν.
Να τονίσουμε ότι η όλη προσπάθεια γίνεται εξ ιδίων πόρων των μελών και χωρίς χρηματοδότηση ή κρατική βοήθεια. Στόχος είναι να υποστηριχθεί η εν λόγω προσπάθεια, μεταξύ και των άλλων δράσεων που αναπτύσσουμε, από την πώληση της συλλεκτικής συσκευασίας με ελαιόλαδο από τα δένδρα αυτά που τυποποιεί ο κοινωνικός μας συνεταιρισμός.
- Μια μαντινάδα λέει το λάδι τοπεψε ο Θεός να τοχουμε αντιστύλι
παρηγοριά στον άρρωστο, στο θάνατο καντήλι
η ελιά τι ρόλο έπαιξε στην πολιτισμική ζωή της Κρήτης;
Σύμβολο ειρήνης, σοφίας, γονιμότητας, ευημερίας, ευφορίας, τύχης, νίκης. Κανένα καρποφόρο δέντρο στον τόπο μας δεν υμνήθηκε, δε ζωγραφίστηκε, δεν τραγουδήθηκε όσο το λιόδεντρο. Αυτό το δέντρο που αγαπάει τη θάλασσα και το μεσογειακό ήλιο, μεγαλώνει ακόμα και σε άγονα & πετρώδη εδάφη και αντέχει σε συνθήκες ανομβρίας και δυνατών ανέμων. Συντρόφεψε τους κατοίκους αυτών των περιοχών τόσο σε εποχές ευμάρειας, όσο και σε εποχές στέρησης και άφησε το αποτύπωμα του σε κάθε πολιτισμική παράδοση των λαών της Μεσογείου και ειδικότερα της Κρήτης.
Κατά την ελληνική παράδοση, με τη γέννηση ενός παιδιού φυτεύεται μια ελιά. Η ελιά και το παιδί θα μεγαλώσουν ταυτόχρονα και όταν το παιδί θα γίνει 6 χρονών, η ελιά θα δώσει τους πρώτους της καρπούς. Θα μεγαλώσει με την οικογένεια, θα επιζήσει και θα βρίσκεται εκεί πολλές γενιές αργότερα για να θυμίζει τη συνέχιση και την εξέλιξη της ζωής.
Η κρητική μυθολογία, θέλει την κρητική θεά Αθηνά ( η οποία φαίνεται πως σχετίζεται με τη μινωική θεά των Όφεων), να γεννιέται στις εκβολές του ποταμού Τρίτωνα και να δωρίζει το ιερό δέντρο της Ελιάς στους Μινωίτες. Σημαντική σ` αυτό το μύθο είναι η αναφορά της Πότνιας Αθάνας στις πινακίδες της Γραμμικής Β’ Γραφής που βρέθηκαν στην Κνωσό και δείχνει τη σύνδεση της θεάς με την προϊστορική θρησκεία της Κρήτης.
Oι Κουρήτες και οι Ιδαίοι Δάκτυλοι είναι εκείνοι που διαδίδουν την Ελιά στον ελληνικό χώρο. Τους αγαθούς αυτούς δαίμονες τους θεωρούσαν οι Κρήτες της εποχής του Διόδωρου του Σικελιώτη σπουδαίους ευεργέτες της ανθρωπότητας, εφευρέτες τεχνικών και αντικειμένων, μεταλλουργούς και γιατρούς, εφευρέτες της μελισσοκομίας, της κτηνοτροφίας, των κυνηγετικών όπλων (του τόξου βασικά), του τελετουργικού χορού, του τυμπάνου κ.α.
Ο κρητικός Κουρήτης Ηρακλής είχε φέρει την αγριελιά από τον Βορρά ή από την πατρίδα του την Κρήτη. Ο Ηρακλής φύτεψε για πρώτη φορά αυτή την αγριελιά στην Ολυμπία. Ήταν ο εφευρέτης του αθλητισμού και ο θεμελιωτής των Ολυμπιακών αγώνων. Ο Κουρήτης Ηρακλής είχε τέσσερα αδέρφια, τον Παιωναίο, τον Επιμίδη, τον Ιάσιο και τον Ίδα. Ήταν ο μεγαλύτερος αδερφός και κάποια μέρα τους πήγε στην Ολυμπία για να τρέξουν. Ήταν ο πρώτος αγώνας δρόμου που έγινε στον κόσμο. Ο Ηρακλής στεφάνωσε τον νικητή με ένα κλαδί από την ελιά που είχε φυτέψει εκεί. Κι από τότε έμεινε η συνήθεια να στεφανώνουν με κλαδιά – στεφάνια αγριελιάς αρχικά τους νικητές των Ολυμπιακών αγώνων. Από την Ολυμπία η ελιά επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Πελοπόννησο και στη συνέχεια μεταφυτεύθηκε στην Αθήνα και παραπέρα.
Οι επιστήμονες, αναφέρουν ως ακριβή θέση όπου βρέθηκε η ελιά για πρώτη φορά, την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Η πρώτη εξημέρωση- μπόλιασμα ελιάς σε όλο τον κόσμο πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στην Κρήτη. Αυτό συνέβη περίπου το 3500- 3000 π.Χ. κατά την πρώιμη χαλκοκρατία ή την Πρώιμη Μινωική εποχή.
Στη συνέχεια τα αρχαιολογικά ευρήματα από τα μινωικά ανάκτορα της Κρήτης μαρτυρούν τον πολλαπλό ρόλο του ελαιολάδου στον κρητικό πολιτισμό της Μινωικής περιόδου, η οποία έφθασε στο αποκορύφωμά της μεταξύ των ετών 2000 με 1450 π.Χ. Μάλιστα η Κρήτη διέθετε ένα δίκτυο εμπορικών συναλλαγών με πολιτισμούς της ανατολικής Μεσογείου όπου επίσης υλοποιούνταν συστηματική εκμετάλλευση της ελιάς. Οι ανασκαφές στην Κρήτη έφεραν στο φως τεράστιους πίθους για την αποθήκευση του λαδιού, πιστοποιώντας πως η δύναμη των Μινωιτών βασιλιάδων προερχόταν σε μεγάλο βαθμό και από την εξαγωγή του ελαιόλαδου, τόσο στην Αίγυπτο, όσο και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου.
Οι αρχαίοι Έλληνες μετέφεραν την καλλιέργεια της ελιάς
στις αποικίες τους. Καθώς ο ελληνικός πληθυσμός αυξανόταν με ταχείς
ρυθμούς, μετά από λίγο, δεν υπήρχε πλέον αρκετός χώρος για όλους στις πόλεις. Παντού
όπου πήγαν, πήραν μαζί τους ελιές . Ας μη ξεχνάμε επίσης, ότι η ενασχόληση με
το ελαιόλαδο ήταν η ραχοκοκαλιά του εμπορίου στον αρχαίο κόσμο. Έμποροι από τη
Φοινίκη, την Κρήτη και την Αίγυπτο έκαναν γνωστό το ελαιόλαδο στη λεκάνη
της Μεσογείου , στη Μαύρη θάλασσα και ακόμη μακρύτερα, από το 600 π.Χ. και
μετά. Αποθετήρια βάζα ελαίου, όπως αυτά των Κομού στην Κρήτη είναι απόδειξη της
σημασίας του εμπορίου του ελαιολάδου. Το ελαιόλαδο ήταν το υγρό χρυσάφι,
πολλά χρόνια πριν εμφανιστεί ο μαύρος χρυσός.
Αναγνωρίζοντας την αξία του ελαιολάδου, οι Ρωμαίοι συνέτειναν αργότερα
στην εξάπλωση της καλλιέργειας της ελιάς στα εδάφη της αυτοκρατορία
τους.
Πέρα όμως από τα οικονομικά οφέλη, το δέντρο της ελιάς λατρευόταν ως ιερό και το λάδι εκτός από προσφορά στους Θεούς και στους νεκρούς χρησίμευε ακόμα στην ιατρική, στον αθλητισμό και στην καθημερινή ζωή ως προϊόν βασικό για τη διατροφή, το φωτισμό και τη θέρμανση. Έτσι το δέντρο της ελιάς και ο ευλογημένος καρπός του από το παρελθόν και ως σήμερα εξακολουθούν να είναι σύμβολα της γνώσης της ειρήνης, της υγείας και της δύναμης. Τα τελευταία χρόνια η διεθνής ιατρική και διαιτολογία συστήνουν το ελαιόλαδο ως απαραίτητο προϊόν διατροφής για την εξασφάλιση υγείας και μακροζωίας.
Κλείνουμε την απάντηση στην εν λόγω ερώτηση, με το στίχο του Γιώργου Σαρειδάκη από το Ηράκλειο, που ακούστηκε στις εκδηλώσεις «Ελαίας-Ειρήνης, φωτός δρόμοι» στο Καβούσι Ιεράπετρας, τον Οκτώβρη του 2015 και αναφέρεται στην μεγαλύτερη στον κόσμο ελιά με συμπαγή κορμό, την Μινωική ελιά του Καβουσίου:
«Πες μου ελιά του αοργιού*, το μυστικό σου ποιο ναι, για να φωνάξω δυνατά, ενίκησά σε χρόνε!!!»
*αοργιού: του βουνού
- Ποιες είναι οι δραστηριότητες σας ως κοινωνική επιχείρηση;
Η ναυαρχίδα, αν μπορούμε να το ονομάσουμε έτσι, είναι το πρόγραμμα καταγραφής υπεραιωνόβιων ελαιόδεντρων της περιοχής μας. Μέχρι σήμερα έχουμε καταγράψει 220 ελαιόδεντρα εκτιμώμενης μέσης ηλικίας 1800 ετών. Η καταγραφή περιλαμβάνει επικοινωνία με τον ιδιοκτήτη, επίσκεψη στον ελαιώνα, φωτογράφηση, μέτρηση των διαστάσεων του δένδρου, λήψη συντεταγμένων. Τα στοιχεία κατόπιν καταχωρούνται σε μια βάση δεδομένων και σε χάρτη, ώστε να έχουμε εικόνα της κατανομής των.
Στόχος είναι να ευαισθητοποιηθούν οι ιδιοκτήτες και να μην τα κόβουν για να τα χρησιμοποιήσουν ως καυσόξυλα. Να σημειώσουμε ότι τα δέντρα αυτά, αν τα περιποιηθείς είναι πολύ αποδοτικά.
Παράλληλα, διοργανώνουμε και διάφορες άλλες δραστηριότητες.
Οργανώσαμε ενημερωτική ημερίδα στις 30/10/2015, για την βιολογική γεωργία σε συνεργασία με την ΒΙΟΕΛΛΑΣ, στο Κάτω Χωριό. Παραβρέθηκαν 15 καλλιεργητές ελαιοδέντρων εκ των οποίων οι 7 υπέβαλαν ομαδικά αίτηση για την ένταξη των καλλιεργειών τους στη βιολογική γεωργία.
Αναπτύξαμε καμπάνια απόσυρσης ηλεκτρικών συσκευών σε συνεργασία με τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό στις 19 & 20 Δεκεμβρίου 2015. Οι ηλεκτρικές συσκευές που συγκεντρώθηκαν πωλήθηκαν σε ιδιώτη που αποσύρει τις συσκευασίες αυτές και τα χρήματα (300ευρω) παραδόθηκαν στον ΕΕΣ για ενίσχυση του κοινωνικού φαρμακείου που διατηρείται στην Ιεράπετρα.
Οργανώσαμε ημερίδα ευαισθητοποίησης για τα υπεραιωνόβια ελαιόδεντρα της Κρήτης, στην αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου Ιεράπετρας (06/02/16), με συμμετοχή άνω των 100 κατοίκων και παραγωγών, με ομιλητές από το ΤΕΙ Κρήτης.
Διοργανώσαμε Ενημερωτική Μουσική Εκδήλωση, προς ενημέρωση των συμπολιτών μας για το πρόγραμμά μας για τις αρχαίες ελιές, την Παρασκευή 08/04/ 2016.
Διοργανώσαμε περιβαλλοντική εκδρομή με επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους της νήσου Ψείρας στις 16/10/2016, συμμετοχή 45 συμπολιτών μας.
Πραγματοποιήθηκαν ενημερωτικά σεμινάρια – εργαστήρια (με την τεχνική του εννοιολογικού χάρτη) ευαισθητοποίησης ενηλίκων, στο Τοπικό Διαμέρισμα του Αγίου Ιωάννη Ιεράπετρας στις 13/11/16, σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Σύλλογο και την Τοπική Κοινότητα για την αγροτουριστική ανάπτυξη με επίκεντρο τα υπεραιωνόβια ελαιόδεντρα της περιοχής και ένα δεύτερο με κατοίκους του Τοπικού Διαμερίσματος Μακρύ Γιαλού, σε συνεργασία με τους Πολιτιστικούς Συλλόγους Ορεινού και Κουτσουρά- Σταυροχωρίου, στο δημαρχείο του Μακρύ Γιαλού, στις 27/11/16.
Είχαμε την απονομή στις 30/01/2017, από το Επιμελητήριο Λασιθίου, του Βραβείου Καινοτόμου Επιχειρηματικότητας για το 2016, στον συνεταιρισμό μας. Συμμετείχαμε στις 17-19/03/2017 στο σεμινάριο για τον Οικοτουρισμό του ΚΠΕ Αρχανών με θέμα «Πολιτιστικό Δίκτυο Υπεραιωνόβιων ελαιοδέντρων και Οικοτουρισμός». Συμμετείχαμε σε διακρατικό φόρουμ με άλλες ΚΟΙΝΣΕΠ και ΜΚΟ από Ελλάδα και Τουρκία, προσκαλεσμένοι της διεθνούς οργάνωσης Citizen in Action με παρουσίαση των δράσεών μας και ανταλλαγή εμπειριών, στις 25-30/03/2017, στην Άγκυρα Τουρκίας.
Συμμετείχαμε στην γιορτή σπόρων με έκθεση προϊόντων μας στον Πύργο Ηρακλείου που διοργάνωσε η ΚΟΙΝΣΕΠ Μελίτακες, στις 29-30/04/2017. Συμμετείχαμε στο σεμινάριο του ΚΠΕ Ανωγείων με θέμα εισήγησης «Το καφενείο της αειφορίας και τα τοπικά προϊόντα: Μια καινοτόμα εκπαιδευτική τεχνική κινητοποίησης της εκπαιδευτικής κοινότητας» στις 28-30/04/2017. Οργανώσαμε εκδήλωση με ιδιοκτήτες ελιών στην δημοτική αίθουσα Μελίνα Μερκούρη του Δήμου Ιεράπετρας με θέμα «Έναρξη τυποποίησης της συλλεκτικής συσκευασίας με ελαιόλαδο από υπεραιωνόβιους ελαιώνες», στις 01/06/2017.
Απονείμαμε την συλλεκτική συσκευασία με ελαιόλαδο από υπεραιωνόβιες ελιές με τον αριθμό Νο1, στον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Παυλόπουλο, σε εκδήλωση στο Οροπέδιο Λασιθίου, στις 31/07/2017. Είχαμε συνάντηση, στον Άγιο Νικόλαο στις 10 /08/2017, με τον Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Αρναουτάκη και την Αντιπεριφεριάρχη Λασιθίου κ. Πετράκη με θέμα συζήτησης την ανάπτυξη της συνεργασίας μας με την Περιφέρεια και τους παραδώσαμε συλλεκτικές συσκευασίες ως δώρο.
Βραβευτήκαμε για τις δράσεις μας ως ΕΠΤΑΣΤΙΚΤΟΣ, από το 4ο Διεθνές Φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους στην Ιεράπετρα, στις 09/08/2017.
Σε εκδήλωση στις 18/08/2017, στην Μινωική ελιά του Αζοριά στο Καβούσι Ιεράπετρας, απονείμαμε συλλεκτική συσκευασία, με τον αριθμό Νο3 στον Αντιπρόεδρο της Ελληνικής Κυβέρνησης κ. Δραγασάκη.
Μέλη της αποστολής από το Καραβάνι Αλληλεγγύης Γαλλίας – Ελλάδας, συμμετείχαν σε οικοτουριστική δράση του συνεταιρισμού μας, με επίσκεψη στην Αρχαίων ελιά του Καβουσίου και συμμετείχαν στην διαδικασία καταγραφής υπεραιωνόβιων ελαιοδέντρων, στις 13-15/08/2017.
Είχαμε συνάντηση στις 08/11/2017, με τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Ιεράπετρας κ. Κύριλλο με θέμα ανάπτυξη της συνεργασίας με τον συνεταιρισμό μας. Του απονείμαμε και συλλεκτική συσκευασία.
Με πανηγυρική διαδικασία, στις 18-20/11/2017, με αφορμή την παγκόσμια ημέρα ελαιολάδου, συλλέχτηκαν οι καρποί από τα καταγεγραμμένα υπεραιωνόβια ελαιόδεντρα της ευρύτερης περιοχής Ιεράπετρας. Συλλέχτηκαν 2.000κιλά από 80 ελαιόδεντρα που ανήκαν σε 11 ιδιοκτήτες συνεργαζόμενους με το πρόγραμμα αειφόρου διαχείρισης των υπεραιωνόβιων ελαιοδέντρων. Στις 21/11/2017 με κοινή άλεση των ελιών παρήχθησαν 350 λίτρα εξαιρετικά παρθένου ελαιολάδου που χρησιμοποιήθηκε για τις συλλεκτικές συσκευασίες.
Στις 16/12/2017, είχαμε συνάντηση, με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κων/λεως κ.κ. Βαρθολομαίο, του μέλους του συνεταιρισμού μας κ. Δασκαλάκη Παύλου, προς ενημέρωσή του για το πρόγραμμα αειφόρου διαχείρισης των υπεραιωνόβιων ελαιοδέντρων της Κρήτης και απονομή της συλλεκτικής συσκευασίας Νο2 στον Παναγιότατο. Ο Παναγιότατος έδωσε την ευχή του και η Ιερά Οικουμενική Σύνοδος έθεσε το πρόγραμμα υπό την αιγίδα του Πατριαρχείου.
Το 2018 έχουμε συνεχή συνεργασία με την Εκπαιδευτική Αναπτυξιακή «ΠΛΟΗΓΟΣ», που επιχορηγείται από την Περιφέρεια Κρήτης για να βοηθά δωρεάν συνεταιριστικές οργανώσεις, με στόχο να ετοιμαστεί το business plan (ήδη είναι έτοιμο) του ΕΠΤΑΣΤΙΚΤΟΥ καθώς και ο Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας και το marketing plan που είναι στ τελευταίο τους στάδιο. Με αυτά τα εργαλεία ευελπιστούμε ότι θα ανοίξουν οι ορίζοντές μας σαν ΕΠΤΑΣΤΙΚΤΟΣ και θα αποδώσουν οι κόποι μας.
